Trombita i róg pasterski

Trombita

(trąbita, trembita) to ludowy instrument dęty używany w Beskidach i na Podhalu, zbudowany z drewna świerkowego, sięgający do 4 metrów długości, o kształcie prostej rury. nieco rozszerzonej na końcu, wydająca głęboki, niski dźwięk. Służyła do porozumiewania się pomiędzy pasterzami na duże odległości np. z hali na halę, z gronia na groń i z hali do wioski a także do grania melodii.

Sygnały trombit wykorzystywane były do przekazywania różnorakich informacji:

aby mieszkańcy wiosek, którzy oddali swoje owce na wypas, wiedzieli, że wszystko jest dobrze,
żeby odebrali żętycę¹ po wyrobie sera i oscypków,
żeby zawiadomić o niebezpieczeństwie (np. podczas burzy, baca wzywał trombitą swoje stada z hali w kierunku szałasu, żeby owce się nie rozproszyły).

trombita Baca dźwiękiem trombity witał dzień a juhasi wieczorem opierali je na narożach szałasów i z tęsknoty za dziewczynami, rodziną i domem (przebywali na halach nawet do 6 miesięcy) grali smętne pieśni, które niosły się aż do wsi.

Spotykamy się z różnymi rozmiarami instrumentów. Krótki, do 1,5 metra nosi nazwę róg pasterski i traktowany jest jako osobny instrument. Największą trombitę na świecie o długości 8,35 metra stworzył Józef Chmiel z Darkowa na Zaolziu.

Jak różne rozmiary, tak i różne nazwy: na Podlasiu odpowiednikiem trombity o tym samym przeznaczeniu są ligawki, a Kaszubi grają na bazunach, instrumentach przeznaczonych do sygnalizacji i porozumiewania się na morzu.

Róg pasterski

to instrument około 1,5 m. długości, który każdy juhas zabierał ze sobą, wychodząc ze stadem na hale. Służył pasterzom do kontaktu i porozumiewania się pomiędzy sobą oraz pomiędzy stadami w obrębie hali. Rykiem rogu powiadamiało się bacę, który pozostał w szałasie o niebezpieczeństwie, dzikim zwierzu i o tym, że stado powraca z wypasu. Wielkość rogu decydowała o jego głośności i przeraźliwości dźwięku; 2-3 ryczące rogi były w stanie odpędzić niedźwiedzia lub wilki. Na wielkich halach gdzie juhasi daleko odchodzili od szałasu, zabierali ze sobą wielkie rogi pasterskie. Jednak, co jest bardzo ważne i odróżnia go od trombit - róg pasterski nosiło się na ramieniu i cały czas był niejako „pod ręką".

Największy festiwal gry na rogach i trombitach, o zakresie ogólnokrajowym i międzynarodowym jest w Ciechanowcu na Podlasiu (rejon Białegostoku). Obecnie został rozszerzony o wszystkie instrumenty pasterskie w różnych kategoriach wiekowych. Z historią rogu pasterskiego, jego brzmieniem i wyglądem możemy zapoznać się w Zabytkowej Izbie Regionalnej Jana Kawuloka w Istebnej. Chata Kawuloka jest jedynym autentycznym obiektem architektury drewnianej. Oprócz unikatowych pasterskich instrumentów, znajdziemy tam również archaiczne sprzęty domu mieszkalnego, oraz możliwość zapoznania się z obyczajami i kulturą pasterską, można na tych instrumentach nawet pograć.

Sylwia Majchrzak

¹ Żętyca – serwatka z mleka owczego, ściętego podpuszczką, otrzymywana przy wyrabianiu oscypków i sera z mleka owczego. Pita przede wszystkim na halach, mocno schłodzona i świeża (słodka) lub skwaszona po kilku dniach. W XIX wieku stosowana była jako środek leczący drogi oddechowe, szczególnie gruźlicę.